Güneş, Dünya ve Ay, Ay’ın düğümleriyle aynı hizaya geldiğinde tutulmalar gerçekleşir. Bir Yeni Ayı veya Dolunayı sırasıyla bir Güneş veya Ay tutulması yapan faktör, düğümlerle olan bu hizalanmadır. Ay düğümleri, Ay’ın ekseninin ekliptiği yani Dünya’nın Güneş etrafındaki ekseninin düzlemini kestiği noktalardır. Sonuç olarak, Ay, Kuzey veya Güney düğümüyle birleştiğinde, bu Ay’ın Dünya ile aynı düzlemde olduğu anlamına gelir ve her 14 günde bir olur. Her 14 günde bir Ay ve Güneş kavuşumu veya karşıtlığı da gerçekleşir. Yine de bir tutulmanın gerçekleşmesi için bu iki olayın aynı anda meydana gelmesi gerekmektedir: Ay ve Güneş kavuşumunun veya karşıtlığının yanısıra Ay’ın Kuzey veya Güney düğümüyle kavuşumu. Bu şartlar 14 günlük aralıklarla oluştuğundan, Ay tutulması her zaman bir Güneş tutulmasından iki hafta önce veya sonra gerçekleşir.

“Tutulma mevsimi” kavramı basitçe her iki koşulunda var olduğu— Yeni Ay ve Dolunayın, Ay düğümlerinden biriyle kavuşumuna denk geliyor — ve tutulmaların gerçekleşeceği anlamına gelir. Tutulma sezonu 37,5 gün sürer. Bu zaman çerçevesi, düğüm kavuşumundan itibaren 18,75 gün içinde bir Yeni Ay olduğu zaman bir Güneş tutulmasının gerçekleşecek olması gerçeğinden kaynaklanır. Hizalanmadan önceki ve sonraki bu 18,75 günlük dönem birlikte 37,5 günlük bir tutulma sezonu pi oluşturur. Bazen öyle koşullar oluşur ki bir tutulma sezonu içinde üçüncü bir tutulma daha – güneş veya ay – gerçekleşir. Örneğin, Mayıs–Haziran 2002’de iki ay tutulması arasında bir güneş tutulması yaşadık. Temmuz 2000’de de iki güneş tutulması arasında bir ay tutulması olmuştu. Her iki durumda da tutulmaların üçü de 37,5 günlük bir tutulma  mevsimi dahilinde gerçekleşti.

Tutulma Yılları

Her 346,62 günde bir, Ay, Kuzey Düğümü Güneş ile aynı hizaya gelerek bize bir tutulma yılı verir. Bu sayı, bizim 365,25 günlük güneş yılımızla aynı olmadığından, tutulma mevsimi her yıl aynı zamanda, tam olarak altı ayda bir gerçekleşmez. Ay düğümleri, Güneş’le, Dünya’nın Güneş etrafındaki bir tam dönüşünü tamamlamasından 18,63 gün daha erken hizalanır, bu yüzden tutulma mevsimi her yıl geriler. Bahar/yaz sezonundaki son birkaç Güneş tutulmasına bakınca bunun olduğunu görebiliriz. 19 Nisan 2004’te bir parçalı Güneş tutulması (bkz “Güneş Tutulması Türleri”) ve ardından da 8 Nisan 2005’te Halkalı Güneş tutulması olmuştu. Geçen sene ise tam güneş tutulması 29 Mart 2006’da oldu. Bu yılın ilkbahardaki parçalı güneş tutulması da 19 Mart 2007’de oldu.

Bir örnek de Sonbahar/kış tutulmalarından vereceğim: 14 Ekim 2004’te parçalı Güneş tutulması yaşadık; ardından 3 Ekim 2005’te halkalı güneş tutulması geldi. Geçen sene yıllık güneş tutulması 11 Eylül 2006’da oldu. Bu yılın Sonbahar parçalı güneş tutulması ise 11 Eylül 2007’de olacak. efemeriste geçmişe bakarak hem ilkbahar/yaz hem de sonbahar/kış tutulma mevsiminin her yıl birkaç gün gerilediğini görebiliriz.

Güneş Tutulması Türleri

Güneş tutulmaları; Ay’ın, Güneş’in önüne geçip Güneş’i kapatarak (veya kısmen kapatarak) bizim görüşümüzü engellediği zamanlardır. Üç temel güneş tutulması türü vardır: tam, parçalı ve halkalı. Tutulmanın türü, Ay’ın düğümlerinin Güneş-Ay kavuşumuna olan yakınlığına göre belirlenir. Tablo 1’de (aşağıda) Yeni Ay ile en yakın düğüm arasındaki orblar derece ve dakika cinsinden gösteriliyor. Bazı yerlerde bir tam veya parçalı tutulma olabilirken bazı yerlerde de ya bir parçalı tutulma olabilir ya da hiçbir tutulma olmaz. 18°31’’lik bir orbun dışında güneş tutulması gerçekleşemez.

Güneş Tutulması Türleri

Düğüme Yakınlık	Güneş Tutulması
00°00′ – 09°55′	Tam
09°55′ – 11°15′	Tam veya Parçalı
11°11′ – 15°21′	Parçalı
15°21′ – 18°31′	Parçalı veya Hiç
18°31′ – 29°59′	Hiç

 

Tam güneş tutulması sırasında Güneş, Ay tarafından tamamen kaplanmış gibi görünür. Parçalı güneş tutulması sırasında ise, Ay, Güneş’in yalnızca bir kısmını kaplar.

Halkalı tutulma bir tür tam güneş tutulmasıdır. Ay, Güneş’in üzerinden tamamen geçer ve bu olayın orb derecesi tam tutulmanınkiyle aynıdır. Ancak halkalı tutulmada, Ay, Güneş’in önüne geçerken, Ay’ın etrafında bir ateş çemberi kalır. Bu yüzden, Ay bizim görüş düzlemimizden Güneş’in üzerinden tamamen geçiyor olsa da Güneş tamamen kaplanmaz. Bunun nedeni Ay’ın yeröte noktasıyla (Ay’ın eksenindeki Dünyadan en uzak olduğu nokta) alakalıdır. Ay, yerberide (Dünya’ya en yakın olduğunda) en büyük görünürken yerötede en küçük görünür. Yani, Ay yerötesine daha yakındır ve bu nedenle Güneş’e oranla daha küçük görünür ve halkalı tutulma olur.

Son olarak bir de halkalı-tam tutulma olabilir. Bu şu anlama geliyor: tutulma dünyanın bazı yerlerinde tam, bazı yerlerinde ise halkalı olarak görülecek. Bu tür bir tutulma bir türde başlar, küre boyunca ilerlerken başka bir türe geçerek sona erer. Bu en son 8 Nisan 2005’te oldu. Kasım 2013’e kadar başka bir halkalı-tam tutulma olmayacak.

Ay Tutulması Türleri

Ay Tutulmaları, Dolunay sırasında, Dünya, Güneş ile Ay’ın arasına girerek Güneş’in ışığını kapatıp Ay’ın üzerine gölgesini düşürdüğü zaman olur. Üç tür ay tutulması vardır: tam, parçalı ve yarı gölgeli. Tablo 2’de (aşağıda) Dolunay ile Ay Düğümleri arasındaki orb derece ve dakika cinsinden gösterilmektedir. Yine burada da iki tür tutulmanın olabileceği gri alanlarımız mevcut, ama orblar çok daha küçük. 12°15’’lik bir orbun dışında ay tutulması gerçekleşemez.

Tablo 2: Ay Tutulması Türleri

Düğümlere Yakınlık	Ay Tutulması
00°00′ – 03°45′	Tam
03°45′ – 06°00′	Tam veya Parçalı
06°00′ – 09°30′	Parçalı
09°30′ – 12°15′	Parçalı veya Hiç
12°15′ – 29°59′	Hiç

Ay tutulmalarını anlamak için, Dünya’nın Ay’ın üzerine düşürdüğü gölgeyi incelememiz gerekir. Dünya’nın gölgesi iki kategoriye ayrılır: umbra ve penumbra. Umbra, Dünya’nın, Güneş’in ışığını tamamen kapatan direkt gölgesidir. Penumbra ise, Dünya’nın eğimi nedeniyle düşen açılı ve direkt olmayan gölgesidir. Tabi bir resim bin kelimeye bedeldir! (Diagrama bakınız.)

 

Ay, umbra gölgenin içine tamamen girdiği zaman (diagramda gösterildiği gibi) tam ay tutulması olur. Ay gözden kayboluyor gibi görünür, çünkü Ay’ın yüzeyine yansıtabileceği bir güneş ışığı ulaşmaz.

Ay kısmen umbra, kısmen de penumbra gölgesi içinde olduğu zaman parçalı ay tutulması gerçekleşir. (diyagramda Ay yatay çizgilerden birisinin üzerinde olur.) Bu durumda, ayın yalnızca bir kısmı gözden kaybolur ve sanki bir şey Ay’dan bir ısırık almış gibi görünür. Ay’ın kaybolmayan kısmı, üzerine gölge düştüğü ama hala biraz ışık geldiği için tuhaf bir renge bürünür. Bu bana, ışığı azaltma düğmesi olan bir ampulün az ışıkla yanışını hatırlatır.

Üçüncü ay tutulması türü, penumbral tutulma olarak da bilinen yarı gölgeli tutulmadır. Yarı gölgeli sırasında Ay penumbra gölgeye girer ama asla umbra kısmına geçmez. Bu yüzden de Ay’a baktığımız zaman ışığı azaltma düğmesi etkisini görürüz. Ay kaybolmak yerine rengi griye döner.

Saros Serisi: Mekanik

Bernadette Brady’nin kitabı The Eagle and the Lark’ta, benim yukarıda bahsettiğim ilkbahar/yaz tutulma mevsiminde gerçekleşen tutulmalar, Saros Serisi ekinde “Kuzey” olarak geçer. Bu, güneş tutulmalarında Ay’ın Kuzey Düğümü’nün müdahil olduğu anlamına gelir. O yılların sonbahar/kış tutulmalarında ise Ay’ın Güney Düğümüne müdahildir ve bu yüzden bunlara “Güney” adı verilir. Bu tutulmaların bir haritasını çıkarıp kendiniz de görebilirsiniz.

Saros Serisi ek tablosundaki Kuzey ve Güney sayılarının 1 ila 19 arasında değiştiğine dikkat edin. Bu 19 sayısı önemli. 346,62 günlük bir tutulma yılını alıp 19 ile çarparsanız, sonuç toplam 6.585.78 gün olur. Güneş ve ayın sinodal döngüsü 29.53 gündür — yani, iki Güneş-Ay kavuşumu arasında 29,53 gün vardır. 223 sinodal aydan sonra bu döngü de o gün sayısına ulaşır: 29,53’er günlük 223 sinodal ay 6.585,19 güne eşittir. Bu iki faktör — tutulma yılı ve Güneş–Ay sinodal döngüsü — bu süreden önce bir zamana denk gelmez. Bu, Babilli gökbilimcilerin gözlemlediği büyük tutulma döngüsüdür. Saros kelimesi “tekrar eden” anlamına gelir ve 19 tutulma yılı döngüsünden sonra Saros Serisi tekrar 1’den başlar. Bu, 18 takvim yılı ve 10-11 güne denktir ve tabi ki bu süre ayrıca bizim düğüm döngümüzle, yani transit ay düğümlerinin, doğum haritamızda bulundukları aynı burç pozisyonuna geri döndükleri zamana denk gelir.

Saros Serisi: Anlam

 

Her Saros Serisi’nin anlamı, serinin ilk güneş tutulmasında var olan açılara göre belirlenir. Çünkü bir Saros Serisi, Dünya’nın Kuzey veya Güney Kutbu’nda bir tutulma olduğu zaman başlar. Bu, tutulma Saros döngüsünün statik haritasını gösterir. Böylece, her bir Saros Serisi’nin kendi ömrü içerisinde, başlangıçta var olan gezegensel anlam o serideki her tutulmaya taşınır — tıpkı bizim statik doğum haritamızı yaşamımız boyunca yanımızda taşımamız gibi. (Güneş tutulmasının bir veya diğer yanında gerçekleşen Ay tutulması aynı Saros Serisine aittir.)

19 Mart 2007’deki Güneş tutulmasına bir bakalım. The Eagle and the Lark’a göre, 9 Yeni Kuzey’de etiketli. 9 Yeni Kuzey’in Saros Serisi 21 Ağustos 1664’te saat 09:12:03 GMT’de Kuzey Kutbu’nda başlamıştı. Orijinal tutulma haritasının gezegen konumlarına bakın (Bkz Harita 1). Bernadette Brady şöyle yazar: “Mars/Pluton orta noktasında bir Venüs-Merkür kavuşumu mevcut ve Mars da Uranus/Pluton orta noktasında.” 9 Yeni Kuzey Saros Serisi’nin doğum haritasında bu açılar için Brady aşağıdaki yorumu yapar:

Bu fiziksel açıdan çok dışavurumcu bir Saros Serisi. Kazalar, büyük fiziksel çaba, şiddet veya herhangi bir türden ani fiziksel onaylar. Bunlar, örneğin ilk kez kayağa gitmek gibi pozitif anlamda da deneyimlenebilir veya kazalar gibi negatif anlamda da hissedilebilir. Bu seri bir haritayı etkilediği zaman sergilenmesi gereken yaklaşım, saklanmak yerine güvenlik açısından sürekli teyakkuzda olarak fiziksel aktiviteye girişmektir.

19 Mart 2007 tutulması, 28°07′ Balık burcunda oldu. Mart ayındaki kışın son fırtınaları, ABD’de kayak mevsimini uzatarak fiziksel aktivite için bir çıkış kanalı sağladı. Georgia, Alabama, ve Iowa’daki hortumlar Federal Felaket Yardımı’nı haklı çıkardı. Kansas’ta bir deprem ve Los Angeles’taki Griffith Park’ta da çalı yangınları oldu. Tutulma yolu Bengal Koyu’ndan başlayıp, Hindistan, Pakistan, Afganistan, Rusya’daki Ural Dağları ve Kuzey Kutbu’ndan geçerek Alaska’nın hemen üzerinde sona eriyordu. Tutulma yolunun hemen altında, Endonezya’da bir heyelan oldu, Java adasında ise uçak düştü ve Batutara Volkanı patladı. Rusya’daki Kamchatka ve İtalya’daki Stromboli Volkanı, volkanik aktivitelerin yaşandığı diğer bölgeler oldu.

Sizin 28° Balık burcunda hangi gezegenleriniz veya noktalarınız var? Hayatınızda bir şeyler patladı mı? Sporla ilgili yeni bir aktivite deneyip tutulma enerjisini yükselttiniz mi? Tutulma haritanızı etkilediyse, bu etki kendisini size ne şekilde tezahür etti? Bu sorulara verdiğiniz cevaplarda, ilk tutulmadaki açıları sezebiliyor musunuz?

11 Eylül 2007’de gerçekleşecek olan Güneş tutulmasını da inceleyelim. Bu tutulma Saros Serisi’nde 9 Yeni Güney olarak etiketli. Bu Saros Serisi 19 Temmuz 1917’de saat 2:59:41 GMT’de Güney Kutbu’nda başlamıştı. Orijinal tutulma haritasının gezegen konumları hakkında Brady şöyle yazar: “Bir Merkür-Neptün kavuşumu var. Yeni Ay, Venüs/Pluton orta noktası üzerinde.” (Bkz Harita 2) Brady, 9 Yeni Güney Saros Serisi’nin doğum haritasındaki bu açıları şöyle tasvir eder:

Bu Saros Serisi, sevdiklerimize dair uzun süreli kaygıları, sağlık veya yasal evrak veya iletişimle ilgili kaygıları ortaya çıkarmakla ilgili gibi görünüyor. Bu kendisini, sevdiğimiz biri hakkında gelen kaygı verici bir haber veya evraklarla ilgili sorumlulukların ortaya çıkıp sorun haline gelmesi şeklinde gösterebilir. Gelecek herhangi bir haberde bir tür kader veya yazgısallık hissi olacaktır.

11 Eylül 2007 tutulması, 18°25′ Başak burcunda olacak. Haritanızda nereye düşüyor? Ne tür bir haber bekleyebilirsiniz? ABD’nin haritasında 9. evde 22°25′ Başak’ta Neptün var. Bu deniz ötesinde olup biten bir aldatmacayı ortaya çıkarmaya yetecek kadar yakın bir orb mudur? Orta Doğu’da savaşmakta olan askerlerimiz hakkında nasıl bir haber alacağız? Neptün petrolün yöneticisidir — benzinin fiyatı ne olacak? Peki ya haberlerdeki fırtınalar? Sağlık hizmetlerinde neler gün yüzüne çıkacak? Hangi yasa tasarıları onaylanacak?

Bu tutulma yolu Bolivya, Şili, Güney Pasifik Okyanusu’ndan geçerek Antarktika’da son buluyor. Belki de haber başlıklarımızda bu bölgelerle ilgili bir şeyler olacak.

9 Yeni Güney Saros Serisi’ndeki geçmiş tutulmaların tarihleri şöyle: 31 Ağustos 1989; 20 Ağustos 1971; 9 Ağustos 1953; 30 Temmuz 1935; 19 Temmuz 1917. Bir tutulma döngüsünü anlamanın en iyi yolu, o tutulma ayı civarındaki haberleri incelemek ve etkisinin ne şekilde tezahür ettiğine bakmaktır. Olaylara bakarken, Merkür–Satürn–Neptün kavuşumunu ve Venüs/Plüton orta noktasındaki Yeni Ay’ı düşünün. Bence, neler bulduğunuzu görünce çok şaşıracaksınız. Şunu unutmayın ki olaylar her zaman aynı şekilde cereyan etmez, çünkü her yeni tutulma haritası farklıdır; fakat yine de orijinal tema, serideki tüm tutulmaların doğasında mevcut olacaktır.

Julene Louis-  The Mountain Astrologer, 2007

Çeviren: Gülin Koçhan